Sociaal isolement als overlevingsstrategie.

Een substantieel deel van de Nederlanders leeft net als deze man in een sociaal isolement, dat wil zeggen dat ze in hun persoonlijke leven geen betekenisvolle, ondersteunende contacten hebben (Hortulanus et al., 2003; Machielse, 2006). In dit betoog laat ik zien dat sociaal isolement een strategie kan zijn om met existentiële vormen van eenzaamheid om te gaan. Daarbij plaats ik die eenzaamheid in de sociale context van de laatmoderne samenleving waarin sociale integratie niet vanzelfsprekend is. Ik zal mijn verhaal illustreren met uitspraken van meneer S., die duidelijk maken hoe hij zelf zijn situatie beoordeelt en welke strategieën hij hanteert om met zijn sociaal isolement om te gaan.

Dit hoofdstuk start met een korte beschouwing van twee theoretische benaderingen die vaak als uitgangspunt dienen bij sociaalwetenschappelijk onderzoek naar eenzaamheid en bij het ontwikkelen van sociale interventies. Ze bieden echter geen afdoende verklaring voor existentiële vormen van eenzaamheid zoals we aantreffen die bij meneer S. De maatschappijtheorie van de Duitse socioloog Ulrich Beck biedt daar wel aangrijpingspunten voor. Deze theorie laat zien hoe de relatie tussen individu en samenleving zich in de laatmoderne samenleving heeft ontwikkeld en welke gevolgen dat heeft voor de totstandkoming van sociale verbanden. In de nieuwe sociale omgeving moeten mensen over de nodige vaardigheden beschikken en doelbewust participeren in sociale verbanden. Mensen die er niet in slagen aansluiting bij anderen te vinden, trekken zich vaak terug uit de samenleving. Sociaal isolement is voor hen een overlevingsstrategie om met hun onvermogen om te gaan—een strategie die het isolement niet opheft, maar juist bestendigt en versterkt. Dit heeft gevolgen voor de hulpverlening aan mensen die existentiële eenzaamheid ervaren. Sociale interventies die gericht zijn op netwerkontwikkeling of sociale activering vormen geen adequaat antwoord op hun behoeften. Dat betekent echter niet dat hulpverleners geen belangrijke rol kunnen spelen in het leven van deze mensen.